Mikołajki to ważny punkt na mapie polskiego żeglarstwa i jeden z najbardziej rozpoznawalnych ośrodków turystycznych w Polsce. Zna je każdy miłośnik sportów wodnych. Miejscowość jest malowniczo położona na Szlaku Wielkich Jezior Mazurskich. To najpopularniejszy i najpiękniejszy szlak żeglugowy w Polsce. Dlatego też Mikołajki są idealnym miejscem aby aktywnie spędzić czas na wodzie, popływać łódkami, jachtami, motorówkami, skuterami czykajakami. W sezonie letnim mnóstwo turystów odwiedza miasteczko. Wystarczy wspomnieć, że podczas Rajdu Polski w Mikołajkach i okolicy można spotkać nawet 100 tys turystów!
Miasto od zawsze było związane z wodą. Nazwa pochodzi od patrona zbudowanej w XV w. na wzgórzu przy wiatraku kaplicy pod wezwaniem świętego Mikołaja, czyli patrona rybaków. Wzdłuż brzegów j. Mikołajskiego rozciąga się, co prawda nie najdłuższa mazurska promenada, ale bez wątpienia najbardziej znana. Z pewnością jest to jednak najdłuższe miejsce do cumowania jednostek na całych Mazurach. Deptak o długości 1,3 km to najważniejszy trakt turystyczny z restauracjami, tawernami, kawiarniami, sklepami, wypożyczalniami sprzętu wodnego, przystaniami żeglarskimi i portem statków pasażerskich.
Od 2020 r. dzięki zakończeniu wartej ponad 45 mln. zł modernizacji nabrzeża, mikołajska promenada nabrała nowego blasku. Jest to bez wątpienia nie tylko najdroższa, ale i najważniejsza inwestycja w granicach miasta w całej jego historii. Jeśli rynek każdej miejscowości jest jego sercem, to promenada w Mikołajkach jest jej turystycznym kręgosłupem. Historia miasta jest nierozerwalnie związana z nabrzeżem j. Mikołajskiego!
Mikołajska promenada rozpoczyna się Aleją Żeglarzy, czyli od umownej granicy pomiędzy jeziorami Tałty i Mikołajskim, a więc obecnym mostem drogowym. Został on wybudowany dopiero po II wojnie światowej. Pomiędzy drugim, już pieszo – rowerowym mostem rozciąga się Aleja Żeglarska. Ten 300 m odcinek nie został zmodernizowany w 2020 r, lecz już w 2011 r. Jest to bardzo charakterystyczne miejsce, ponieważ latem z nabrzeżnego parku dostrzec można symbol miasta, czyli przycumowanego do miastu drogowego Króla Sielaw. Drugim symbolem stał się kolorowy od różnorodnych świateł most pieszy. Aleja nabrała uroku już kilka lat temu, dalsza część promenady estetycznie nie przystawała do turystycznych aspiracji Mikołajek.
Podświetlany most wantowy został zbudowany w 2016 r., w miejscu starszego. Pierwszy stały most w tym miejscu powstał w 1515 r. Jest to bowiem najwęższa przeprawa na całym szlaku wodnym. Za przejazd pobierano wtedy opłatę, której część była przekazywana Krzyżakom. Przy moście wybudowano dwie karczmy. Krzyżacy w Mikołajkach wybudowali dwór i karczmę, posiadali monopol na połów ryb. Wcześniej pomiędzy dwoma brzegami jeziora rozciągnięty był łańcuch. Jeśli ktoś chciał przepłynąć na drugą stronę musiał dokonać opłaty.
Mikołajki założono na skrzyżowaniu dróg handlowych
W tym miejscu już znaczenie wcześniej działy się ciekawe rzeczy. Podczas prac rewitalizacyjnych w centrum Mikołajek w 2011 r., natknięto się na niezwykle interesujące znaleziska archeologiczne. Świadczą one o tym, iż przesmyk jeziorny, nad którym obecnie wznosi się most pieszy, od wieków przyciągał ludzi, zakładających na brzegu swoje domostwa. Być może ze względu na łatwość przejścia na drugą stronę jeziora właśnie w tym miejscu na przestrzeni dziejów zakładano osady kontrolujące tę przeprawę?
Najstarsze ślady osadnictwa odkryto przy Placu Wolności 14 – przy wejściu do sklepu „Żabka”. Były to jamy, które pierwotnie pełniły rolę magazynów, lodówek etc., a ostatecznie były wykorzystywane jako śmietniki. Na podstawie znajdowanych w nich fragmentów naczyń glinianych można datować je na III-II w. p.n.e. Oprócz ceramiki znaleziono tam także m.in. połówkę importowanego szklanego paciorka z tzw. „fenickimi oczkami”, który wyprodukowano na terenach zamieszkanych przez Celtów. To wyjątkowa rzadkość. Ponadto w jednej z jam znaleziono również resztki form odlewniczych na tzw. „wosk tracony”, które świadczą, iż przed blisko 2500 laty działał tu warsztat odlewnictwa brązu.
Nieco młodsze zabytki, gdyż pochodzące z okresu wędrówek ludów, czyli ok. V w. n.e. odkryto na środku Placu Wolności, w rejonie fontanny. Były to fragmenty naczyń ceramicznych.
Najwięcej zabytków dostarczyły obiekty archeologiczne, które znajdowały się w północnym narożniku dzisiejszego Placu Wolności. Odkryto tutaj dość rozległe, ale płytkie zagłębienia wypełnione ciemnoszarym piaskiem i fragmentami drewna. To najprawdopodobniej pozostałości po ławach rybackich. Tu czyszczono złowione ryby – o czym świadczą liczne rybie łuski, a najpewniej także je tutaj sprzedawano. W obrębie tych płytkich jam, datowanych na XV w., znaleziono też bardzo liczne fragmenty naczyń ceramicznych i kości zwierzęce, również fragmenty grzęzideł do sieci, kafli naczyniowych, a nawet kawałki szybek okiennych.
Przemierzając centrum Mikołajek – u zbiegu ulicy 3 Maja i Placu Wolności (przy „Żabce”), zwróć uwagę na koła ułożone w jezdni z ciemniejszej kostki brukowej. W taki sposób oznaczono miejsca, gdzie znajdowały się gospodarcze jamy z wczesnej epoki żelaza. Dzieje osadnicze liczą sobie co najmniej 2000 lat!
Wszystkie te znaleziska świadczą o dużej zamożności mieszkańców średniowiecznych Mikołajek, które najpewniej nie były biedną wioską rybacką, ale osadą targową, zlokalizowaną na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych – wodnego i lądowych.
Bunkry w Mikołajkach
O strategicznym znaczeniu tego miejsca świadczy wybudowanie po zachodniej stronie mostu na początku XX w. 2 dwukondygnacyjnych blockhausów należących do Pozycji Jezior Mazurskich. Ich rolą było zabezpieczenie mostu wtedy drogowego, a obecnie pieszego przed atakiem kawalerii w wypadku wojny niemiecko – rosyjskiej.
Po przegranej I wojnie światowej Niemcy otrzymały zakaz budowania nowych umocnień. By go ominąć zaczęli wznosić bunkry potajemnie. Przykład jednego z nich znajduje się w obecnej restauracji Sielawa. Obiekt wznoszono wewnątrz budynku, by dochować tajemnicy. Przedstawiciele Ligi Narodów odkryli jednak sekret i nakazali rozbiórkę. Jak widać, nie została ona zakończona. W tym miejscu pierwotnie znajdowała się synagoga.
Początku komunikacji pasażerskiej na Mazurach
Pierwszy parowiec na Mazurach został zakupiony w 1843 r. Otrzymał nazwę „Masovia”. Pierwszy rejs z Rynu do Mikołajek, czyli przez j. Tałty odbył w tym samym roku. Specjalnie ze względu na niego w moście zrobiono podnoszone klapy.
W 1854 r. król pruski Fryderyk Wilhelm IV parowcem "Masovia" postanowił przepłynąć z Rynu przez Mikołajki do Czarciego Ostrowia i – po obejrzeniu twierdzy Ełk - jeziorem Bełdany do Rucianego, by dalej lądem dojechać do Pisza. Królewska podróż odbiła się dużym echem w prasie niemieckiej, rozsławiając taki sposób zwiedzania Mazur. Zdarzenie to stało się umownym początkiem wodnej turystyki pasażerskiej na Mazurach.
Od samego początku port statków pasażerskich znajdował się w tym samym miejscu co obecnie, nieopodal mostu, czyli przy Alei Kasztanowej. Dawniej przystań pasażerska to było bardzo gwarne miejsce. Miejscowe kobiety wysiadającym oferowały słynną mikołajską wędzoną sielawę.
Pierwsza promenada w Mikołajkach
O turystyce na masową skalę na Mazurach można jednak mówić dopiero od momentu włączenia regionu do ogólnoniemieckiej sieci kolejowej. Nastąpiło to w II poł. XIX w. Podróż z Berlina na Mazury skróciła się do 10 godz.
Po I wojnie światowej burmistrz Adolf Randzio włożył wiele energii, aby uporządkować miasto oraz uatrakcyjnić turystycznie. W latach 20-tych XX w. założono promenadę spacerową nad jeziorem. Rozciągała się ona od miasta na drugą stronę jeziora i dalej droga leśną do hotelu Bamboscha. Jest to obecnie Ośrodek PANu. Także dziś jest to zalecana trasa spacerowa.
Pomysłowy burmistrz, w celach promocyjnych użył legend ludowych. Przykładem tego było kultywowanie zwyczaju cumowania na okres letni przy filarze mostu „Króla Sielaw” (oryg. Stinthengst czyli „Ogromna Stynka”), pływającej ryby dużych rozmiarów, ozdobionej małą koroną.
Dzięki zmodernizowanej promenadzie mazurska Wenecja jeszcze piękniejsza!
Podczas modernizacji promenadę podzielono na trzy obszary funkcjonalne, których rozwiązania architektoniczne zostały dobrane pod względem odbiorców. Pierwszy to obszar portu pasażerskiego, gdzie wybudowano drewniany taras widokowy z którego rozciąga się widok na całą długość m.in. zmodernizowanej promenady, a także statki pasażerskie oraz port żeglarski po południowej stronie. Druga część to strefa wypożyczalni sprzętu wodnego z szeroką promenadą i pomostami. Część trzecia to obszar dla żeglarzy z infrastrukturą ułatwiającą cumowanie i pobyt.
Mijając port pasażerski wchodzimy na zmodernizowaną promenadę dł. ok. 1.3 km. Rozpoczyna ją drewniana platforma widokowa głęboko wchodząca w jezioro. Jest to miejsce gdzie odbywać się będą mniejsze koncerty i wydarzenia, ale z jakim widokiem w tle!Po drugiej stronie jeziora rozciąga się widok na Mazurski Park Krajobrazowy z Puszczą Piską.
Wioska Żeglarska
Obecnie królują tu żeglarze. Jest to jeden z najnowocześniejszych portów na Mazurach. Może w nim cumować 250 jachtów oraz motorówek. Dawniej cumowały tu łodzie rybackie. W tym miejscu nabrzeża suszono codziennie sieci po połowach. Dzięki modernizacji poprawiono estetykę, a poszerzenie promenady umożliwiło bezkolizyjny ruch pieszy w tym bardzo uczęszczanym miejscu.
W sezonie letnim odbywa się tu wiele imprez m. in. związanych z żeglarstwem. Na scenie w centrum miasta i w Wiosce Żeglarskiej w każdy weekend odbywają się koncerty i zabawy. Sztandarowymi imprezami są obchody dni miasta oraz festiwal szantowy, najstarsza tego typu impreza w Polsce.
Dawniej popularne było przysłowie: „Mikołajki to bajki, ale Orzysz to miasto, ulica Kajki, ot całe Mikołajki”. Miało ono zwracać uwagę, że miasteczka należy do tych niewielkich, ale i że poza jedna długą ulicą, Mikołajki niczym nie mogą przyciągnąć. Już od dawna nie jest to prawda i zmodernizowana promenada jeszcze bardziej to potwierdza! Rozciąga się ona prawie na całej długości miasteczka i dochodzi do jego granicy.
W 2020 r. promenada została wydłużona, ale i o 2 m. poszerzona. Spacerując dalszą jej częścią mijamy ulicznych grajków, przystanie żeglarskie z pływającymi pomostami, wypożyczalnie sprzętu wodnego, stoiska z pamiątkami a zwłaszcza restauracje i niewielkie sklepiki. Z tawern rozbrzmiewa wieczorami muzyka szanty.
Wchodzimy na część dla żeglarzy. Znajdują się tu wkomponowane architektonicznie sanitariaty z prysznicami. Ściany okryto drewnem, czyli lokalnym materiałem budowlanym stosowanym od wieków. By spacer promenadą był jeszcze bardziej atrakcyjny posadzono drzewa, krzewy i kwiaty. Zieleń na nabrzeżu nawiązuje do typowych mazurskich ogródków przydomowych. Wiaty wypoczynkowe chronią przed słońcem. Z ciekawych rozwiązań ułatwiających życie dla cumujących, warto wspomnieć o możliwości doładowania urządzeń elektronicznych, dzięki zamontowaniu estetycznych stacji elektrycznych. Wystarczy skorzystać z oprogramowania dla żeglarzy Tallykey, które zapewnia prostą i przyjazną dla użytkownika płatność i dostęp. Dzięki temu żeglarz może opłacić pobyt, pobór nie tylko prądu, ale i wody.
W sezonie letnim niewątpliwą atrakcją jest statek Chopin. Jest to największy śródlądowy żaglowiec w Polsce.
Eko-Marina z Mazurskim Klubem Żeglarskim
Gruntownie zmodernizowana przystań posiada 40 miejsc. Jest to siedziba jednego z najbardziej utytuowanych Klubów Żeglarskich w Polsce. Szkolą się tutaj Mistrzowie Polski, Europy i Świata wielu kategorii żeglarskich oraz bojerowych. Przystać posiada pompy nabrzeżne do opróżniania ścieków z jachtów. Pomosty wyposażone są w udogodnienia dla żeglarzy opisane wyżej. Ponadto można skorzystać, z rzadkiego jeszcze rozwiązania na Mazarach przy cumowaniu do pomostu a mianowicie z muringów. Rozwiązanie bardzo ułatwia cumowanie.
Taras widokowy na Mikołajki
Promenada i tym samym też część żeglarska zakończona jest budynkiem z sanitariatami, prysznicami oraz tarasem widokowym z którego rozciąga się najlepszy widok na miasto. Co prawda nie jest wskazane kąpać się w tym miejscu, ale można pomoczyć nogi! Promenada kończy się specjalnymi nawodnymi schodami, na których można usiąść i podziwiać ruchliwy port w Mikołajkach.